İslam'a göre bir yiyecek ve içeceğin helal olması için üç şart vardır:

1. Helal olması,

2. Temiz olması ve

3. Gıda değerinin olması.

Şimdi sırasıyla bu hususları ele alalım:

1. Helal olması:

İslam dinine göre, Kur'an ve hadislerle yasaklanmayan yiyecek ve içecekler helaldir.

"Eşyâda aslolan ibâhadır" şeklinde ifade edilen bu kaideye göre herhangi birşey veya menfaati yasaklayan sahih nass bulunmaz veya bulunur da delaleti kat'i olmazsa haram hükmü de bahis mevzuu olamaz. İslâm bilginleri bu kaideyi şu âyet ve hadislerden çıkarmışlardır:
"Yerde olanların hepsini sizin için yaratan O'dur." (el-Bakara: 2/29).
"Göklerde olanları, yerde olanları, hepsini sizin buyruğunuz altına vermiştir." (el-Casiye: 45/13.)
"Allah'ın göklerde olanları da, yerde olanları da buyruğunuz altına verdiğini, nimetlerini açık ve gizli olarak size ihsan ettiğini görmez misiniz?" (Lukman: 31/20).
Selman el-Fârisî'den rivâyet olunduğuna göre Resulullah (s.a.v.)'den, yağ, peynir ve yabani eşek etinin hükmü sorulmuş, O da şöyle buyurmuştur: "Helâl, Allah'ın kitabında helâl kıldığı, haram da Allah'ın kitabında haram kıldığıdır; hakkında birşey söylemedikleri ise sizin için affedip serbest bıraktıklarıdır." (Tirmizî, K. el-Libâs, 6; İbn Mâce, K. el-Et'ime, 60; Buhârî, K. et-Tefsîr, 99; Müslim, K. ez-Zekât, 24)

İslam dininde helal olanlar değil haram olanlar sayılır. Zira haram olan yiyecek ve içecekler söylenilenin aksine sınırlı sayıdadır. Yani İslam’da hemen her şey haram sözü bir safsatadan ve çarpıtmadan ibarettir.

Şimdi Allah Teala’nın haram saydığı yiyecek ve içecekleri sırasıyla belirtelim:

a) Kur'ân-ı Kerîm'de haram olan hayvan etleri bazı âyetlerde özetlenerek, bâzısında ise teferruâta girilerek ifade edilmiştir. Birinci nevi âyetlerde:

-"Boğazlanmadan (Kelime-i Şahadet getirilmeden) ölmüş hayvan,

- Vücuttan akmış kan,

- Domuz eti,

- ve Allah'tan başkası adına kesilmiş hayvanlar"

olmak üzere haram yiyecekler dört adettir. (el-Bakâra: 2/172-173; el-En'âm: 6/145)

"Leş, kan, domuz eti, Allah'tan başkası adına kesilenler,-canları çıkmadan önce kesememişseniz- boğulmuş, bir yerine vurularak öldürülmüş, düşüp yuvarlanmış, başka bir hayvan tarafından süsülmüş, yırtıcı hayvanlar tarafından yenmiş olanlar, dikili taşlar üzerine boğazlananlar ve fal okları ile kısmet aramanız size haram kılındı; bunlar fâsıklıktır." (el-Mâide: 5/3) meâlindeki âyette etleri haram olan hayvanların on çeşit olduğunu görüyoruz. Ancak bunlardan 5. ile 9. hayvanlar "boğazlanmadan ölmüş hayvan" mefhumuna dâhildir. Dördüncü ve onuncu ise "Allah'tan başkası adına kesilen" nevi içinde yer almaktadır.

b) Dinimizde "içki", Arapça'da "hamr” ve "müskir" kelimeleri, içildiği zaman azı veya çoğu sarhoşluk veren içecekler için kullanılmaktadır. İslâm dini bütün sarhoşluk veren içkileri haram kılmış, içmeyi yasaklamıştır:
"Ey iman edenler! İçki, kumar, putlar ve fal okları şüphesiz şeytan işi, pisliklerdir. Bunlardan kaçının ki saâdete eresiniz. Şeytan şüphesiz içki ve kumar yüzünden aranıza düşmanlık ve kin sokmak ve sizi, Allah'ı anmaktan, namazdan alıkoymak ister. Artık bunlardan vazgeçersiniz değil mi?" (Mâide: 5/90-91)

2. Temiz olması:

Besin maddelerinin helal olmasının yanı sıra temiz olması da önemlidir. Temizlik özellikle besin maddesinin insan sağlığı için tehlike oluşturmaması için gereklidir. Helal olan bir gıda maddesi temiz değilse onun tüketilmesi hem insanın hoşuna gitmez hem de insanı hasta yapabilir.

Bu konuda Kur’an’da geçen birçok ayette ilginç bir şekilde helal ve temiz kavramları birlikte zikrediliyor:

"Bugün size temiz olan şeyler helal kılındı. (Kendilerine) Kitap verilenlerin yemeği size helal, sizin de yemeğiniz onlara helaldir." (Maide, 5)

Dikkat edilirse bu ayette temiz olan şeyler helal kılındı denmektedir.

“Ey insanlar, yeryüzünde bulunan helâl ve temiz şeylerden yeyin, şeytânın adımlarını izlemeyin; çünkü o, sizin apaçık düşmanınızdır.” (Bakara, 168)

Bu ayette de haram ve murdar olan şeyler ile şeytan arasında bir bağ kurulmaktadır.

“And olsun! onları saptıracağım ve dipsiz emeller, boş ümitler, yalan sevdalar ve bâtıl ideallerle oyalayacağım; kesinlikle onlara emredecek, onları öyle yollara sürükleyeceğim ki, davarlarının kulaklarını yarıp (onları putlarına adayacak ve yemeyi kendilerine haram kılacaklar); onlara yine emredecek, daha başka öyle yollara sürükleyeceğim ki onları, Allah’ın yarattığını, varlığa verdiği aslî şekli değiştirecekler.” Artık kim Allah’ı bırakıp da şeytanı kendisine yakın dost, sırdaş ve işlerini emanet edeceği bir vekil edinirse, hiç şüphesiz apaçık bir kaybın içine yuvarlanmış gitmiş demektir." (Nisa, 119)

Bu ayette görüldüğü gibi daha kolay ve daha fazla para kazanmak için et, yumurta, süt, yoğurt, bal, meyve, sebze vb. gibi yiyecek ve içeceklerin doğal (organik) yapısını bozarak onlara kimyasal maddeler ve hormonlar katan insanlar aslında insan fıtratını bozmaya çalışan şeytana hizmet etmektedirler.

Bu yüzden Allah Teala yiyecek ve içecekleri tanımlarken helal ile yetinmiyor temiz (tayyip) kavramını da ilave ediyor.

“Artık aldığınız ganimetten helâl ve temiz olarak yeyin ve Allah'tan korkun. Şüphesiz Allâh, bağışlayandır, esirgeyendir.” (Enfal, 69)

Alınan gıdalar ganimet bile olsa helal ve temiz olmaları gerekiyor. Ganimet malı (bedava) bile olsa helal ve harama dikkat edilmesi gerekiyor.

“Allâh'ın size verdiği rızıklardan helâl ve temiz olarak yeyin ve inandığınız Allah'tan korkun!” (Maide, 88)

“Allâh'ın size verdiği rızıktan helâl, temiz olarak yeyin de Allâh'ın ni'metine şükredin; eğer O'na kulluk ediyorsanız.” (Nahl, 114)

Yukarıdaki iki ayette ise, Allah Teala helal ve temiz olan gıdaları nimet olarak görüyor, müminlerden kulluk ve şükür talep ediyor.

3. Gıda değerinin olması:

Bir yiyecek ve içeceğin helal olması için de, gıda kodeksine uygun olmalıdır.

Peki, gıda kodeksi ne demek? FAO ve WHO işbirliği ile oluşturulan komisyonun geliştirdiği uluslar arası besin standartları. Besinlerin bu şeklide bir standarda bağlanmasında amaç tüketici sağlığını korumak ve besin ticaretinde eşitliği sağlamak.

Her ülkenin ayrıca bir gıda kodeksi bulunmaktadır. Türkiye'nin gıda kodeksinin amacı üretici ve tüketici menfaatleri ile halk sağlığını korumak, gıda maddelerinin tekniğine uygun ve hijyenik şekilde üretim, hazırlama, işleme, muhafaza, depolama, taşıma ve pazarlamasını sağlamak üzere gıda maddelerinin özelliklerini belirlemek.

Ayrıca bu yönetmelik; gıdaların kalite ve hijyenle ilgili özelliklerini, katkı aroma maddelerini, pestisit ve veteriner ilaç kalıntılarını, gıda bulaşanlarını, ambalaj ve işaretleme, depolama ve taşıma kurallarını, numune alma ve analiz metotlarını kapsar.

Demek ki gıdanın helal olması için öncelikle ulusal ve uluslararası standartlara uygun olması gerekiyor.

İslam açısından gıda koteksine uygun olarak hareket edilmesi zorunludur. Zira insan sağlığına zararlı madde ve besinler bu kotekse uygun olarak yasaklanmaktadır. Aynı şekilde İslam da insan sağlığına zarar veren her türlü yiyecek ve içeceği haram kabul etmektedir.

Yani yiyecek ve içeceğin insan sağlığına zararının olmaması gerekmektedir. İnsan bedenine yararının olması gerekir. Nitekim Türkiye, gıda maddelerine TSE damgası vurmak için Tarım Bakanlığının kodekslerine uymak zorunda.

Bazı gıdaların katkı maddeleri var.

Örneğin, “Karmin” adlı böceği toplanıp, kurutuluyor ve daha sonra öğütülerek toz haline getirip kolaya ve diğer içeceklere katılıyor. Bu işlem kolanın ve diğer içeceklerin rengini daha parlak kırmızıya dönüşmesini sağlıyor. Bu böceğin taşıdığı şey kolaya o rengi vermektedir.

Peki! Böceklerin toplanarak kurutulması ve daha sonra öğütülerek içeceklere katılması helal mi? Zira böceklerin yenmesinin helal olduğunu söyleyen Hanbeli mezhebi var.

Meyve suyu ve gazoz gibi içeceklerde  akıcılığı sağlamak için az miktarda alkolün kullanıldığı bilinmektedir. Bütün bu konularda “hamr” aklı örten içecek olup olmaması önemlidir. Zira içecek sarhoş etmiyorsa bu haram değildir diyen fıkıhçılar var.

İçinde alkol olduğu için kolonya kullanmak haram  mı? Kolonyada alkol var ancak bu içilmiyor, hijyen için kullanılıyor diyerek bunun helal olduğunu söyleyenler var.

Yine kendiliğinden oluşan alkol haram mı sorusu var. Örneğin, kararmış muzda alkol oranı artar. Taze ekmekte alkol oranı yüksektir. Ancak kendiliğinden oluştuğu için bunu yemek haram değildir.

Haram olan madde işleme uğradığı zaman bazı mezheplere göre helal olmaktadır. Domuz ürünleri haram ancak domuz yağı istihale (kimyasal dönüşüm) yoluyla sabun oluyor. Buna helal deniyor.

Kaldı ki gıdaların tüketilirken dikkat edilmesi gereken bir takım hususlar var. Onun için de bir takım prensipler getirilmiştir.

Bekletilen bazı içecek ve yiyeceklerde alkol oluşmaktadır. Örneğin, yoğurtta görülen bu sertleşme alkol sertleşmesidir. Farkında olmadan bayat yoğurtlarda alkolleşen şeyleri yiyoruz.

Nitekim Peygamberimiz meyve sularının en fazla bir gün bekletilip içilmesini tavsiye etmektedir. Zira fazla zaman geçince meyve suyu köpürmeye başlıyor yani fermantasyon geçiriyor ve alkol haline geliyor.

Not: Bu yazı makale, köşe yazısı vs. gibi akademik bir yazı değildir. Sadece ders notu olarak kullanılmaktadır..